Έξι γεφύρια, που χρονολογούνται από τον 18ο έως τις αρχές του 20ου αιώνα, και διατηρούνται ως αριστοτεχνήματα της παραδοσιακής μηχανικής και γεφυροποιίας της Ηπείρου, αλλά και ως τεκμήρια της ιστορικής κοινωνικότητας του τόπου αυτού στο διάβα δυο αιώνων, χαρακτηρίζονται μνημεία με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Κώστα Τασούλα.
Τα γεφύρια βρίσκονται στις θέσεις Δόλιανη, Καλντερούσια (Δόλιανη πάλι), Κήπους, Σλίβα (Λεπτοκαρυά) και Ριζιανά (Νεγάδες) του Δήμου Ζαγορίου και στο φαράγγι Κουβαρά (Δολό) του Δήμου Πωγωνίου Ιωαννίνων και αποτελούν πολύτιμη μαρτυρία της ζωής τής τοπικής κοινωνίας και του τρόπου οργάνωσης και κατασκευής τεχνικών έργων. Αποτελούν, εξάλλου, αναπόσπαστο και σημαντικό μέρος ενός οδικού δικτύου που υπήρξε ζωτικό για την οικιστική ανάπτυξη του συμπλέγματος των Ζαγοροχωρίων.
Η απόφαση του κ.Κ.Τασούλα ελήφθη μετά από ομόφωνη γνωμοδότηση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων, της οποίας προηγήθηκε εισήγηση της Διεύθυνσης Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Συγχρόνων Μνημείων. Ο χαρακτηρισμός των γεφυριών ως μνημείων έχει σκοπό τη θεσμική εξασφάλιση της διάσωσης, συντήρησης και προβολής της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ηπείρου.
Οι κατασκευές αυτές, που ήταν απαραίτητες για την μετακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων στις παραδοσιακές κοινωνίες της Ηπείρου των δύο προηγούμενων αιώνων, δημιουργήθηκαν κάτω από ιδιαίτερες, συχνά επώδυνες ιστορικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες. Αποτελούν, λοιπόν, πολύ χαρακτηριστικά και αξιόλογα δείγματα της τοπικής αρχιτεκτονικής. Επιπλέον όμως, αποτελούν αδιάψευστα τεκμήρια των αγώνων των Ηπειρωτών για την προκοπή του τόπου τους και της συμβολής τους στην εξέλιξη της χώρας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η Δόλιανη, που απέχει 43 χλμ. από τα Ιωάννινα, το 1943 πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς. Τότε καταστράφηκαν 93 πετρόκτιστα σπίτια. Όμως το χωριό διατηρεί ακόμα λιθόστρωτα καλντερίμια, πέτρινες βρύσες, γεφύρια κ.α. Το κατάστρωμα του τοπικού γεφυριού που τώρα χαρακτηρίστηκε μνημείο είναι λιθόστρωτο. Σ’ ένα σημείο του, έχει προβλεφθεί κόγχη για εικόνισμα ή επιγραφή.
Όμως, τα ίχνη της εργασίας των τοπικών μαστόρων φαίνονται και σε άλλα γεφύρια. Σε αυτό της Καλντερούσιας σώζονται οι δοκοθήκες, οι λεγόμενες «σκαλότρυπες» για τη στήριξη των σκαλωσιών. Ενώ το γεφύρι Γερομνιού στους Κήπους Ζαγορίου καταδεικνύει την επιδεξιότητα των Ηπειρωτών μαστόρων να γεφυρώνουν οποιοδήποτε ρέμα, παραπόταμο ή ποταμό, προκειμένου να συνδεθούν με τα άλλα χωριά, να αποκτήσουν πρόσβαση στα χωράφια, τα βοσκοτόπια ή να εμπορευθούν.
Συνεχίζοντας την προσπάθεια θεσμικής κατοχύρωσης και σύγχρονης ανάδειξης των επιτευγμάτων του παραδοσιακού πολιτισμού μας, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού θα προχωρήσει και σε άλλες τέτοιες ενέργειες. Ηδη, η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Εργων Ηπείρου προχωρά σταδιακά στην τεκμηρίωση και καταγραφή των λίθινων γεφυριών της Ηπείρου με σκοπό την κάλυψη του συνόλου και της προστασίας των αξιόλογων εξ αυτών. Μέχρι σήμερα έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία περί τα 55 λίθινα γεφύρια της Ηπείρου.