Η Λίμνη Παμβώτιδα, όπως κάθε λιμναίο σύστημα είναι ένα σύνθετο σύμπλεγμα αλληλεξάρτησης μικροοργανισμών, ζώων, φυτών και υγροβιότοπων. Γυρνώντας τον χρόνο πίσω, πριν από μερικές δεκαετίες, κανένας δεν θα μπορούσε να φανταστεί ποιές συνέπειες θα είχαν οι επεμβάσεις του ανθρώπου στις φυσικές διεργασίες της Λίμνης. Διαχρονικά οι όποιες προσπάθειες έγιναν για την αποτροπή αυτού του φαινομένου δεν απέδωσαν, για ποικίλους λόγους. ‘Έτσι, η Παμβώτιδα κατέληξε να είναι σήμερα κατ’ όνομα οικοσύστημα αλλά στην πραγματικότητα μια λεκάνη συγκέντρωσης υπερτροφικών απόνερων.

Στη Λίμνη Παμβώτιδα το πρόβλημα ξεκίνησε με την ανεξέλεγκτη εισροή «φερτών» υλικών, τόσο φυσικών υλικών, όσο όμβριων υδάτων αναμεμειγμένα με κάθε είδους υπολείμματα από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες πέριξ της Λίμνης. Σύμφωνα με επιστημονικές προσεγγίσεις η ανεξέλεγκτη αυτή εισροή επηρεάζει συνεχώς και για δεκαετίες το πλαγκτόν και την αποδόμηση της νεκρής βιομάζας. Με απλά λόγια, με την πάροδο των χρόνων αυξήθηκε υπέρμετρα η χλωρίδα της Λίμνης εξαιτίας της υπερτροφικής φωτοσύνθεσης του φυτοπλαγκτόν. Η έλλειψη του οξυγόνου στα νερά της Λίμνης δυνάμωσε, η νεκρή βιομάζα στον πυθμένα αυξήθηκε σταδιακά με αποτέλεσμα να μειώνεται συνεχώς η χωρητικότητα των υδάτων. Επιπλέον αξίζει να αναφερθεί ότι η διαδικασία αυτή ευνοεί την παραγωγή τοξικών αερίων στον πυθμένα καταστρέφοντας την βιοποικιλότητα της Λίμνης.

Η Λίμνη Παμβώτιδα σταδιακά μετετράπει σε μία λεκάνη συγκέντρωσης απόνερων. Σήμερα απουσιάζουν τα φυσικά φίλτρα καθαρισμού των υδάτων και ρύθμισης της υγείας της λίμνης. Απουσιάζουν επίσης οι φυσικές πηγές του Μιτσικελίου, και τα νερά τους δεν επιτρέπονται να εισέρθουν στην Λίμνη εξαιτίας των αναχωμάτων. Οι χωνεύτρες περιφερειακά του λεκανοπεδίου έχουν μπαζωθεί από την ανεξέλεγκτη εναπόθεση ζωικών και στερεών αποβλήτων. Επιπλέον είναι λογικό να τονιστεί ότι απουσιάζουν τα υγρολίβαδα, οι φυσικοί βάλτοι που αποτελούν πηγή ζωής για το λιμναίο σύστημα.
Το καλοκαίρι η κατάσταση επιδεινώνεται. Η αύξηση της θερμοκρασίας στα νερά της έχει σαν αποτέλεσμα την εξασθένηση της ανακυκλωτικής δυναμικής των κυμάτων και την επιτάχυνση της συσσώρευσης οργανικής λάσπης στον πυθμένα, που πριμοδοτεί τον κίνδυνο της βαλτοποίησης. Τα εργοστάσια της φύσης για την παραγωγή οξυγόνου και την δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα δηλαδή οι υγροβιότοποι και οι βάλτοι έπαυσαν να λειτουργούν.

Οι αλλαγές στον μεγαλύτερο υδροβιότοπο της περιοχής είναι σίγουρο ότι αρχίζουν να επηρεάζουν και θα επηρεάσουν στο μέλλον σε μεγαλύτερο βαθμό τον ανθρώπινο παράγοντα, πολλαπλώς. Όσο η Λίμνη θα νοσεί θα έχει σοβαρό οικολογικό, οικονομικό και αναπτυξιακό αντίκτυπο όχι μόνο για την πόλη των Ιωαννίνων αλλά και για την Ήπειρο ολόκληρη. Επίσης όπως προβλέπεται σε λίγα χρόνια η κατάσταση της λίμνης Παμβώτιδας θα επηρεάσει την υγεία και των κατοίκων της πόλης.

Σήμερα ο Δήμος Ιωαννιτών ενώνει δυνάμεις με όλους τους φορείς και συγκροτημένα κάνει μια προσπάθεια περιορισμού των «βλαβερών» συνηθειών των ανθρώπων που ζουν και εργάζονται δίπλα στην Λίμνη. Ο Δήμος αναλαμβάνει πρωτοβουλίες και αναπτύσσει περιβαλλοντικές συμμαχίες, αναπτύσσει μηχανισμούς ελέγχου των «φερτών» υλικών στην Λίμνη, σχεδιάζει δράσεις ευαισθητοποίησης και ενεργοποίησης των πολιτών που ζουν δίπλα της.
Αναμφισβήτητα, ο περιορισμός των καθημερινών ρυπάνσεων και η δημιουργία περιβαλλοντικής κουλτούρας για την νέα γενιά αποτελούν το πρώτο και πιο άμεσο βήμα. Παράλληλα, όμως, θα πρέπει πια να αρχίσει να μας απασχολεί η καταπολέμηση των αιτιών που μας έφεραν σε αυτό το σημείο και ταυτόχρονα να αποτελεί και το ερέθισμα μιας σειράς προτάσεων για ενδεχόμενη επίλυση του προβλήματος της.

Σαν δεύτερο, λοιπόν, βήμα που πρέπει άμεσα να γίνει είναι η θεσμοθέτηση του προεδρικού διατάγματος για την Λίμνη Παμβώτιδα. Επίσημη ένδειξη εφαρμογής των ευρωπαϊκών περιβαλλοντικών μας υποχρεώσεων αποτελεί η άμεση θεσμοθέτηση Προεδρικού Διατάγματος για την Παμβώτιδα. Η επί 10 χρόνια εμπειρία των ΠΔ με την Λίμνης μας έδειξε πως η θεσμοθέτηση τους δεν αγγίζει το πραγματικό της πρόβλημα . Όλα σχεδόν τα ΠΔ με βάση την οδηγία 92|43|ΕΟΚ για ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο οικοσυστημάτων με το όνομα Natura 2000 αναφέρονται σε κανόνες προστασίας και διαχείρισης της Βιοποικιλότητας. Αλλά το πρόβλημα της Παμβώτιδας δεν είναι διαχειριστικό αλλά δομικό. Ένα ΠΔ που θέλει να προσταστεύσει μία βιοποικιλότητα που νοσεί, δεν προσφέρει προστασία. Για να προστατεύσεις και να διαχειριστείς κάτι πρέπει αυτό το κάτι να υπάρχει στην σωστή του ολότητα. Πρώτιστη αποστολή λοιπόν όλων μας, είναι η επαναφορά της Λίμνης μας στην φύση. Καθήκον μας είναι η δημιουργία ενός οικοσυστήματος που ν’ανταποκρίνεται στην ποικιλία της ζωής που υπήρχε στην λίμνη μας. Τότε και μόνο τότε έχει νόημα η έννοια της προστασίας.

Ειδικότερα, η καθυστέρηση του καθορισμού των χρήσεων γης και όλων των υπολοίπων ρυθμίσεων έχει σοβαρές επιπτώσεις στην προστασία του λιμναίου συστήματος. Το Προεδρικό Διάταγμα της Λίμνης για 10 και πλέον χρόνια βρίσκεται σε συνεχή διαβούλευση. Σήμερα, από αναφορές πολιτειακών στελεχών προκύπτει, ότι εκκρεμεί η εκπόνηση της τελευταίας ειδικής περιβαλλοντικής μελέτης, διαδικασία η οποία θα ολοκληρωθεί στην καλύτερη περίπτωση σε 3 χρόνια. Απεδείχθει, ότι το κέντρο διαχρονικά αδυνατεί να ολοκληρώσει την διαδικασία της θεσμοθέτησης του Προεδρικού Διατάγματος της Λίμνης. Η δυσκολία της ολοκλήρωσης οφείλεται σε ποικίλους λόγους. Η κατάσταση, όμως είναι πιο περίπλοκη όταν ο σχεδιασμός για μια περιοχή γίνεται εκ του μακρόθεν και εκ των υστέρων καλούνται οι τοπικοί φορείς να εκφράσουν προτάσεις και γνώμες.

Στον αντίποδα η Λίμνη Παμβώτιδα δέχεται ολοένα και πιο ισχυρές πιέσεις από τον άνθρωπο. Η Λίμνη μας αρρωσταίνει, οι γηγενείς ζωϊκοί οργανισμοί εξαφανίζονται και το περιβάλλον αλλοιώνεται. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να προβληματίσει την κοινωνία των Γιαννιωτών. Διατηρώ ακράδαντα την άποψη ότι η αρμοδιότητα όλων των ζητημάτων προστασίας και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών θα πρέπει να περάσουν στους τοπικούς φορείς. Ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης είναι να σχεδιάζει και να καθορίζει το μέλλον του τόπου.

Σε ότι δε αφορά το μέλλον της Παμβώτιδας, θέλω να πιστεύω πως η τοπική κοινωνία έχει φτάσει πλέον σε έναν τέτοιο βαθμό πολιτικής, πνευματικής και τεχνολογικής ωριμότητος που με βάση τις επί σειρά ετών εμπειρίες της θα μπορούσε να σχεδιάσει τους αρμούς ενός πλαισίου ανάκαμψης της Λίμνης μας, που να αποτελεί τον πυρήνα ενός παραγωγικού Προεδρικού Διατάγματος.